لجستیک، ستون اصلی زنجیره تامین برای روان‌تر کردن فرایند حمل و نقل کالا و تحویل آن است. افزایش رقابت در تحویل سریع‌تر و با کیفیت‌تر کالا و افزایش بهره‌وری فرایندها باعث شده که شرکت‌ها نیاز به دریافت خدمات لجستیک برون سپاری شده را بیش از گذشته احساس کنند. بر همین اساس پنج مدل مختلف ارائه خدمات لجستیک در این حوزه تعریف شد که هر یک با توجه به نیاز کسب و کارها و پیچیدگی فرایند مورد استفاده قرار می‌گیرند. در این مطلب بعد از بررسی پنج مدل 4PL، 3PL، 2PL، 1PL و 5PL راهنمای کاملی برای انتخاب بهترین مدل را نیز ارائه می‌کنیم.
ارائه دهنده خدمات لجستیک چیست؟
ارائه‌دهندگان خدمات لجستیک (LSP) شرکت‌هایی هستند که در جابجایی، ذخیره‌سازی، حمل و نقل کالا و حتی طراحی و مشاوره سیستم‌های مربوط تخصص دارند. برخی از کسب و کارها این فعالیت را به شکل درون سازمانی مدیریت می‌کنند، اما با رشد فعالیت و نیاز به تحویل سریع کالا، فعالیت‌ها پیچیده‌تر شده و در صورت عدم استفاده از ارائه دهندگان خدمات لجستیک می‌تواند کسب و کار را با چالش مواجه کند. خدمات لجستیک از راه‌حل‌های ساده حمل و نقل تا عملیات پیچیده‌تر و مدیریت کل زنجیره تامین را در بر می‌گیرد. بر این اساس کسب و کارها طبق نیاز خود و به دلایل زیر از ارائه دهندگان خدمات لجستیک استفاده می‌کنند.
- رشد کسب و کار: در بیشتر موارد شرکت‌ها با رشد بیشتر و در دراز مدت متوجه می‌شوند که برای افزایش بهره‌وری عملیات لجستیک خود نیاز به خدمات برون سپاری شده دارند. زیرا انجام فعالیت لجستیک توسط خود شرکت در این حالت می‌تواند منجر به هزینه‌های بالاتر، افزایش زمان تحویل کالا، نارضایتی مشتریان و کاهش بهره‌وری شود. بنابراین استفاده از خدمات‌دهندگان تخصصی راهگشای فعالیت است.
- بهینه کردن زنجیره تامین: شرکت‌هایی که زنجیره تامین پیچیده یا پایگاه مشتریان دور از دسترسی (به عنوان مثال در یک کشور دیگر) دارند، استفاده از ارائه دهندگان خدمات لجستیک منجر به بهینه کردن عملیات آن‌ها می‌شود. امکان تحویل سریع‌تر، جلب اعتماد مشتری، حفظ بازار رقابتت، ارزان‌تر کردن فعالیت از مهم‌ترین مزایای این کار است.
- شبکه‌سازی: استفاده از LSPها می‌تواند منجر به دسترسی شبکه بزرگی از خدمات دهنده‌های مختلف و افزایش قابلیت انتخاب بر حسب نیاز لجستیکی شود. این موضوع علاوه بر کاهش هزینه‌ها و سرعت بخشی فرایند تحویل دسترسی به خدمات تخصصی مشاوره‌ای شرکت‌های خدمات دهنده برای برنامه‌ریزی‌های آینده، نحوه تخصیص منابع و دسترسی مقرون به صرفه مشتریان را فراهم کند.
انواع مدل‌های ارائه خدمات لجستیک
با توجه به درجه شبکه‌سازی مورد نیاز هر شرکت، پیچیدگی زنجیره تامین، میزان نیاز به پشتیبانی لجستیک و یکپارچگی فرایندها، مدل‌های مختلفی از خدمات لجستیک تعریف می‌شود. پنج مدل متداول در این خصوص به شرح زیر هستند.
لجستیک طرف اول (1PL)
در اولین مدل لجستیکی یک شرکت تولیدی تمامی فرایندها و عملیات لجستیکی خود را به‌صورت داخلی سازماندهی می‌کند. به شکلی که کلیه موارد اداری و عملیاتی از تدارکات و خدمات داخلی تا رسیدگی به محموله‌ها و تعامل با مشتری توسط خود شرکت انجام می‌گیرد. این مدل خدمات لجستیک بیشتر در شرکت‌های کوچک با فرایندهای قابل مدیریت و تعداد محدود مشتریان مورد استفاده قرار می‌گیرد. به‌عنوان مثال برای استارت‌آپ‌های کوچک دارای منابع محدود مدل 1PL بهترین رویکرد ورود به بازار است. البته اگر بعد از مدتی با رشد شرکت فعالیت‌های لجستیکی نیز پیچیده‌تر شوند، این مدل قابل تغییر است.
با این حال راه‌حل‌های 1PL در شرکت‌های بزرگ هولدینگ توسط شرکت‌های زیر مجموعه برای سایر شرکت‌های هم‌گروه نیز پیاده می‌شود. به این معنا که خدمات لجستیکی بدون ارجاع به بیرون سازمان توسط شرکت‌های کوچک‌تر و زیر گروه انجام می‌گیرد. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که زیرفرایندهای مشخص مانند جریان حمل و نقل داخلی در کارخانه یا بخش‌های مختلف یک واحد صنعتی و شرکت یا مدیریت انبار کاملا مستقل مدیریت شوند.
لجستیک طرف دوم (2PL)
در این مدل یک ارائه‌دهنده خارجی خدمات لجستیک به عنوان شریک وارد میدان می‌شود. معمولا مدل‌های 2PL شامل راه‌اندازی خارجی فرایندهای خاص حمل و نقل از طریق جاده، راه‌آهن، دریا یا هواپیما در زنجیره تامین است. در این مدل، ارائه‌دهندگان خدمات با اشتراک‌گذاری تجربیات خود در مدیریت فرایندهای حمل و نقل، تجهیزات و وسایل نقلیه، رابطه تجاری پایداری را ایجاد می‌کنند. مدل 2PL به‌خصوص برای الزامات لجستیکی قابل استانداردسازی و تکرار شونده انتخاب مناسبی هستند.
لجستیک طرف سوم (3PL)
زمانی که الزامات لجستیکی یک شرکت پیچیده باشد، انجام آن از طریق دو مدل قبلی امکان‌پذیر نیست. در این حالت وظایف مربوط مانند تمامی فرایندهای فرعی از حمل و نقل و مدیریت انبار تا پردازش و توزیع سفارش به شرکای خارجی برون‌سپاری می‌شود. برای این منظور ارائه‌دهندگان خدمات 3PL از راه‌حل‌های مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته و دیجیتالی کردن فرایندها استفاده می‌کنند. ک.اردی مانند سیستم‌های مبتنی بر RFID برای خرید خودکار در انبار، راه‌حل‌های دیجیتالی بدون کاغذ برای هدایت فرایندهای حمل و نقل، سیستم‌های مدیریت حمل و نقل یکپارچه (TMS) و سیستم‌های مدرن مدیریت انبار (WMS) از این دسته هستند.
استفاده از مدل 3PL بسیاری از نیازهای لجستیکی شرکت‌ها به شکل بهینه و کارآمد در هر دو بازار B2B یا B2C قابل اجرا است. به این شکل سیستم‌های خاص لجستیکی بر حسب حوزه فعالیت شرکت (مواد دارویی، غذایی، لجستیک خودرو، …) در قالب ماژول‌های مختلف به‌راحتی طراحی و پیاده‌سازی می‌شوند.
لجستیک طرف چهارم (4PL)
این مدل نیز فراتر از نوع 3PL عمل می‌کند و مسئولیت کل فرایند از برنامه‌ریزی اولیه تا اجرا به‌طور کامل بر عهده ارائه‌دهنده خدمات خارجی است. اما شرکت‌های لجستیکی خدمات دهنده باید یکپارچگی عمیق‌تری از تمام فرایندها رو برای مشتریان خود فراهم کنند و به‌صورت خاص نیازمند شبکه سازی نزدیک شرکا است. وظیفه ارائه‌دهندگان خدمات در این مدل صرفا پردازش سفارشات را در بر نمی‌گیرد، بلکه آن‌ها مدل‌های لجستیک جامعی را طراحی و پیاده‌سازی می‌کنند که به‌صورت خاص برای درخواست‌کننده خدمت، سفارشی‌سازی شده است. این موضوع نیازمند تجزیه و تحلیل جامع مدل کسب و کار مشتری است.
به‌عنوان مثال اگر در مدل 3PL شرکت خدمات‌دهنده فرایند انبارداری، بسته‌بندی سفارش و ارسال آن‌ها را برای مشتری انجام می‌دهد، در مدل 4PL برنامه‌ریزی کل زنجیره تامین و مدیریت آن‌ها بر عهده شرکت است. به این معنا که انتخاب و مدیریت تامین‌کننده‌ها، کنترل انبار و حمل و نقل، پیاده‌سازی نرم‌افزارهای مدیریت سفارش و گزارش‌گیری و در نهایت کلیه کارهای لجستیک را انجام می‌دهد. شرکت‌های خدمات دهنده 4PL برای انجام فعالیت‌ها از چند شرکت 3PL استفاده می‌کنند.
بنابراین ارائه‌دهندگان خدمات 4PL مزایای بلند مدت و ارزش افزوده بالایی برای مشتریان خود ایجاد می‌کنند. تمرکز آن‌ها به‌صورت خاص بر جنبه‌هایی مانند بهینه‌سازی فرایند، کاهش هزینه، شفاف‌سازی فرایند و پایداری بیشتر کسب و کار است. موضوعی که در نهایت به کاهش مصرف منابع، انرژی و حفظ محیط زیست می‌شود.
لجستیک طرف پنجم (5PL)
این مدل خدمات لجستیک، یکی از انواع نسبتا جدید و با رشد بالا در بازار به‌حساب می‌آید. این دسته خدمات‌دهندگان شرکت‌هایی هستند که تمام الزامات 4PL را برآورده می‌کنند و علاوه بر این پشتیبانی استراتژیک و مشاوره لازم را نیز ارائه می‌دهند. مواردی مانند مشاوره مدیریت، تجزیه و تحلیل و بهینه‌سازی فرایند، مدیریت پروژه و مشاوره فناوری اطلاعات جزء لاینفک مدل لجستیک 5PL است. برای این منظور خدمات‌دهندگان 5PL متخصص در زمینه دیجیتالی کردن فرایندها، هوش مصنوعی، زنجیره تامین، تجزیه و تحلیل داده‌ها، اینترنت اشیا و اتوماسیون هستند و مشتریان خود را در این خصوص همراهی می‌کنند. هدف اصلی در این مدل خدمات لجستیک، هوشمندسازی کل زنجیره تامین، ایجاد زنجیره‌های تامین مستقل، خود بهینه و بسیار کارآمد است. مدل 5PL برای کسب و کارهایی طراحی می‌شود که علاوه بر شرکت خود، شبکه‌ای از زنجیره‌های تامین را در اختیار دارند که یکپارچگی و هوشمندسازی در آن‌ها ضروری است.
به‌عنوان مثال یک شرکت بین المللی را در نظر بگیرید که فروش اینترنتی در کشورهای مختلف را انجام می‌دهد. این شرکت نیاز به خدمات‌دهنده‌ای دارد که تامین‌کنندگان درقاره آسیا را مدیریت کند، انبارداری و بسته‌بندی را در اروپا و ارسال به سایر نقاط جهان را در کمترین هزینه و پیش‌بینی صحیح انجام دهد. در این حالت خدمات‌دهندگان 5PL با طراحی سیستم مورد نیاز کل فرایند را با استفاده از خدمات‌دهندگان 3PL و 4PL انجام می‌دهد، اما شرکت تنها با خدمت دهنده 5PL در ارتباط است.
نحوه انتخاب بهترین مدل خدمات لجستیک
انتخاب بهترین مدل لجستیک برای هر شرکت به شاخص‌های مختلفی مانند اندازه شرکت، نوع فعالیت، حجم حمل و نقل و بودجه بستگی دارد. موارد زیر تا حدی این موضوع را شفاف می‌کند:
- سطح پیچیدگی زنجیره تامین: هر اندازه پیچیدگی زنجیره تامین بیشتر باشد، به احتمال زیاد استفاده از خدمات تخصصی مانند مدل 3PL یا 4PL مناسب‌ترین گزینه است.
- حجم محموله: محموله‌های با حجم بالا نیاز به استفاده از ارائه‌دهنده‌های مدل 2PL یا 3PL را بیشتر می‌کند.
- سطح تخصص: اگر تخصص لجستیکی داخلی در شرکت وجود ندارد و پیچیدگی زنجیره تامین بالا است، در این صورت استفاده از خدمات‌دهندگان نوع 3PL یا 4PL ارزشمند است.
- بودجه: مدل 1PL مقرون‌به‌صرفه‌ترین گزینه در بین انواع خدمات‌دهندگان است که البته نیاز به بیشترین سرمایه‌گذاری ثابت را دارد. استفاده از خدمات مدل 3PL و 4PL نیز هر چند گران است، اما در درازمدت با بهبود عملکرد و صرفه‌جویی در هزینه‌ها این مورد را پوشش می‌دهد.
در نهایت، استفاده از جدول زیر راهنمای خوبی برای انتخاب و تصمیم نهایی است.
| مدل خدمات لجستیک | قابلیت کنترل | قابلیت مقیاس‌پذیری | سطح برون‌سپاری | هزینه اجرا | چالش‌ها | نقاط قوت |
| 1P | بالا | محدود | محدود در حد هماهنگی داخلی | پایین تا متوسط | ظرفیت و منابع محدود، نیاز به تخصص، مشکل مقیاس‌پذیری | کنترل کامل بر عملیات، استقلال اجرایی |
| 2P | متوسط | متوسط | حمل و نقل و انبارداری | متوسط | نیاز به هماهنگی | دسترسی به زیرساخت بدون نیاز به سرمایه‌گذاری کلان |
| 3P | پایین | بالا | عملکرد چندگانه لجستیک | متوسط تا بالا | کاهش سطح کنترل، ایجاد وابستگی عملیاتی | تمرکز بر کسب و کار اصلی، تخصصی‌سازی عملیات |
| 4P | پایین | بسیار بالا | مدیریت داخلی زنجیره تامین | بالا | ریسک اجرایی، نیاز به اعتماد بالا | یکپارچه‌سازی عملیات، مدیریت بهتر |
| 5P | پایین | بسیار بالا | کل زنجیره تامین | بسیار بالا | پیچیدگی بالا، نیاز به دیجیتالی‌سازی | هوشمندسازی، بهره‌وری بیشتر |
جمع بندی
پنج مدل مختلف خدمات لجستیک در دو موضوع اصلی کیفیت مورد نیاز انجام عملیات و جامع بودن با یکدیگر تفاوت دارند. مدل لجستیک نوع اول برای شرکت‌های کوچک‌تر و مدل 2PL یا 3PL انواع متداول برای شرکت‌های بزرگ‌تر و قابلیت کنترل بهتر هستند. مدل‌های 4PL و 5PL با یکپارچگی بیشتر فرایند لجستیک از طریق دیجیتالی کردن و اتوماسیون پیشرفته، راه‌حل‌های هوشمندانه‌تری را برای شرکت‌ها با سطح پیچیدگی بالا ارائه می‌کنند. هر چند مدیران لجستیک با آگاهی از اصول فعالیت هر مدل قادر به شناسایی بهترین نوع هستند، با این حال انتخاب مدل بهینه بسته به نیاز کسب و کار تنها با دریافت مشاوره از شرکت‌های متخصص امکان‌پذیر است.
مراجع:
