لجستیک و حمل و نقل اجزای ضروری زنجیره تامین هستند. لجستیک به کل فرایند جریان ذخیره‌سازی کالا، خدمات و اطلاعات اشاره دارد. اما حمل و نقل به جابجایی کالا از یک مکان به مکان دیگر متمرکز است. در حقیقت حمل و نقل به‌عنوان بخش کوچک‌تری از لجستیک، اما در عین حال پر اهمیت ایفای نقش می‌کند. این دو مفهوم در صنایع مختلف دارای تفاوت‌هایی از جنبه‌های مختلف مانند دامنه مسئولیت، تمرکز فعالیت، برنامه‌ریزی و یکپارچگی دارند. در این مطلب بعد از ارائه تعریفی جامع از مفهوم لجستیک و حمل و نقل، به بررسی این تفاوت‌ها می‌پردازیم.
لجستیک چیست؟
لجستیک فرایند جامع و فراگیر مدیریت تامین مواد اولیه، پردازش، توزیع و تحویل محصول به مشتریان و کاربران نهایی در زمان و مکان مناسب است. این فرایند کلیه برنامه‌ریزی‌های مرتبط با فعالیت‌های حمل و نقل داخلی و خارجی، تامین مواد خام، مدیریت ذخیره‌سازی محصولات نهایی و حمل و نقل به مصرف‌کنندگان را در بر می‌گیرد. همچنین در صورت بازگرداندن محصولات توسط مشتری به‌دلیل آسیب کالا حین حمل و نقل یا تحویل اشتباه کالا نیز عملیات لجستیک معکوس انجام می‌شود.
یکی از وظایف اصلی لجستیک مدیریت بسته‌بندی محصولات است تا کالا در بهترین شرایط به‌دست مصرف‌کننده نهایی برسد. این بخش شامل موارد زیر است:
- مدیریت و نظارت حمل کالا در کانتینرها از طریق روش‌های مختلف حمل و نقل،
- رسیدگی به مدارک مورد نیاز برای حمل به مقاصد داخلی و بین المللی
- محاسبه انواع مالیات، عوارض و هزینه واردات یا صادرات کالا
- بیمه کردن کالا
- کمک به حل و فصل خسارت در صورت وقوع هر نوع حادثه غیر مترقبه
- پیش‌بینی تقاضا برای محصولات خاص بر اساس داده‌های موجود، زمان و نیاز بازار
به‌عبارت دیگر لجستیک بعد از ثبت سفارش توسط مشتری تا تکمیل فرایند تحویل و حتی بعد از آن‌را در بر می‌گیرد. این موضوع به‌خصوص شامل رسیدگی به امور مشتریان و حل مشکلات مربوط به تحویل کالا است. در صنعت خدمات لجستیک، هدف اصلی بهینه‌سازی کل فرایند زنجیره تامین برای افزایش رضایت مشتری و اطمینان از انجام موثر عملیات لجستیک است.
اجزای کلیدی لجستیک
فرایند لجستیک کالا شش جزء اصلی زیر را دارد:
- مدیریت موجودی: مدیریت و ردیابی کالاها از زمان خرید تا فروش با هدف جلوگیری از کمبود یا انبار کردن بیش از حد آن‌ها
- انبارداری: ذخیره‌سازی ایمن کالاها با هدف توزیع و تحویل کارآمد آن‌ها
- جابجایی: حمل و نقل و ذخیره‌سازی کالا داخل انبار
- عملیات زنجیره تامین: هماهنگی فعالیت‌ها و تضمین انجام روان خدمات
- فعالیت یکپارچه عملیات: اطمینان از کارکرد یکپارچه هر یک از اجزای سیستم
- خدمات تکمیل سفارش: مدیریت فرایند دریافت، پردازش و تحویل سفارش به مشتری
حمل و نقل چیست؟
حمل و نقل به‌عنوان جزئی از عملیات لجستیک شامل جابجایی کالا، افراد یا حیوانات از مبدا به مقصد است. این جابجایی از طریق روش‌های مختلفی مانند جاده، راه‌آهن، دریا، هوا انجام می‌گیرد. شرکت‌های حمل و نقل برای تحویل به موقع و مقرون‌به‌صرفه محموله خود یکی از این روش‌ها را انتخاب می‌کنند. هر یک از این حالت‌های حمل و نقل مزیت‌ها و چالش‌های خاصی دارد:
- جاده‌ای: مناسب مسافت‌های کوتاه و مسیرهای تحویل انعطاف‌پذیر که معمولا برای تحویل‌های منطقه‌ای کالا استفاده می‌شود.
- ریلی: مناسب کالاهای سنگین و حجیم در مسافت‌های طولانی است. پایین تر بودن هزینه حمل و نقل به نسبت سایر روش‌ها پایین‌تر و ظرفیت بارگیری بالاتر از مزیت‌های اصلی حمل و نقل ریلی است.
- هوایی: سریع‌ترین روش برای حمل کالاهای با ارزش بالا یا فاسدشدنی در مسافت‌های طولانی که نیاز به تحویل سریع دارند.
- دریایی: روشی کندتر و زمان‌بر نسبت به سایر موارد و مناسب حجم بالای کالا که در تجارت بین‌الملل مقرون‌به صرفه است.
شرکت‌های حمل و نقل بر اساس شاخص‌هایی مانند سرعت، هزینه، فاصله جغرافیایی، نوع کالا روش حمل و نقل مناسب را انتخاب می‌کنند. البته برای افزایش کارایی و اقتصادی بودن عملیات حمل و نقل، امروزه فناوری‌های پیشرفته‌‌ای مانند نرم‌افزارهای مدیریت ناوگان، خودکار کردن فرایندهای حمل یا حتی استفاده از پهپادها و خودروهای بدون راننده در حال استفاده و توسعه بیشتر هستند.
تفاوت‌های کلیدی بین لجستیک و حمل و نقل
صنعت حمل و نقل بخش کوچک اما مهم از لجستیک است. مدیران لجستیک بسته به عواملی مانند نوع بسته‌بندی، بارگیری در کانتیر، آماده‌سازی مستندات، بیمه، انبارداری، واردات، صادرات کلیه امور مربوط به حمل بار و خسارت احتمالی مربوط به آن‌را مدیریت کنند. علاوه بر این آن‌ها بر همکاری با شرکا، فروشندگان و کاهش ریسک در طی عملیات حمل و نقل را مدیریت می‌کنند. به بیان ساده لجستیک بر برنامه‌ریزی و اجرا متمرکز است. در حالی‌که حمل و نقل، استراتژی توزیع محموله را اجرایی و مدیریت می‌کند. یک عملیات موفق حمل و نقل نیازمند همکاری هر دو بخش است. به‌صورت جزئی‌تر تفاوت فعالیت این دو بخش را می‌توان در قالب موارد زیر بیان کرد:
۱.دامنه مسئولیت
لجستیک فرایند مدیریت کل زنجیره تامین از جمله خدمات حمل و نقل، توزیع، مدیریت انبار و کنترل موجودی را شامل می‌شود. در حالی که حمل و نقل فقط بر جابجایی کالا از طریق روش‌های مختلف متمرکز است.
۲. برنامه‌ریزی و هماهنگی
لجستیک نیازمند برنامه‌ریزی، نظارت و هماهنگی دقیق بر کل جریان کالا از جمله حمل و نقل است. اما مدیریت حمل و نقل بر انتخاب مسیر بهینه و مدیریت خدمات حمل بار برای اطمینان از تحویل به‌موقع تمرکز دارد.
۳. یکپارچگی و بهینه‌سازی
لجستیک، بخش‌های مختلف مانند حمل و نقل، انبارداری و خدمات توزیع را برای یک زنجیره تامین یکپارچه با یکدیگر ادغام می‌کند. در حالی‌که حمل و نقل حرکت فیزیکی کالاها را برای کاهش هزینه‌ها و بهبود سرعت تحویل بهینه می‌کند.
۴. تمرکز عملیاتی
لجستیک بر کل فرایند زنجیره تامین از تامین مواد اولیه تا تحویل محصول به مشتری متمرکز است. اما حمل و نقل بر نحوه انجام جابجایی کالاها تمرکز دارد و با شرکت‌های لجستیک برای ارائه خدمات موثر حمل و نقل همکاری می‌کند.
۵. شاخص‌های کلیدی عملکرد
شاخص‌های کلیدی عملکرد در لجستیک شامل مواردی مانند میزان موجودی، دقت در تحویل سفارش و زمان تحویل است. اما در حمل و نقل شاخص‌هایی مانند سرعت تحویل، آسیب محموله و هزینه حمل و نقل ردیابی می‌شوند.
اهمیت لجستیک و حمل و نقل در کسب و کارهای مختلف
اهمیت لجستیک و حمل و نقل در کسب و کارهای مختلفلجستیک و حمل و نقل در هر کسب و کاری برای اهداف مختلفی استفاده می‌شوند و بهینه سازی فرایند اجرایی آن مزیت‌های بسیاری دارد. هر چند عملکرد این دو بخش بر حسب هر کسب و کار و صنعت ممکن است متفاوت باشد، با این حال توجه به بهینه‌کردن فعالیت‌های مرتبط مزایای زیر را دارد:
- افزایش کارآیی خدمات: استفاده از فرایند لجستیک بهینه شده، با برنامه‌ریزی درست عملیاتی در هر دو بخش و اطمینان از تحویل کالا در زمان و مکان تعیین شده، کارآیی کلی ارائه خدمات را افزایش می‌دهد.
- کاهش هزینه‌ها: در اختیار داشتن فرایند لجستیک و حمل و نقل قوی، باعث کاهش زمان و منابع کمتر برای حمل و نقل و انبارداری می‌شود.
- بهبود خدمات مشتریان: مشتریان سفارش‌های خود را به موقع و در شرایط قابل قبول تحویل می‌گیرند.
- بهبود فرایند تولید: استفاده از یک عملیات لجستیک و حمل و نقل هوشمندانه در کارخانجات و صنایع، فرایند کل تولید را ساده کرده و با کاهش زمان تاخیر در انجام کار، عملکرد کلی فعالیت را بهبود می‌دهد.
- بهبود مدیریت موجودی: داشتن یک سیستم مدیریت موجودی که به‌صورت خاص برای لجستیک و حمل و نقل طراحی شده باشد، می‌تواند کارآیی عملیات را افزایش داده و هزینه‌ها را کاهش دهد.
- جلوگیری از اختلال در زنجیره تامین: یک سیستم لجستیک بهینه با جلوگیری از اختلال در زنجیره تامین مانعی در برابر ضرر و زیان مالی ناشی از آن است.
- کاهش اثرات زیست محیطی: در نتیجه استفاده از سیستم‌های لجستیک هوشمند می‌توان میزان سوخت مصرف در حمل و نقل کالا را کاهش داد و در نتیجه تاثیر مثبتی بر محیط زیست داشت.
فناوری‌های نوین و ورود به دنیای آینده لجستیک و حمل و نقل
در حال حاضر صنعت لجستیک و حمل و نقل دچار تغییرات بسیاری شده‌اند و انتظار می‌رود در آینده با ورود فناوری‌های پیشرفته‌تر جهش بزرگی در هر یک از آن‌ها ایجاد شود. انرژی‌های تجدیدپذیر و حرکت به سمت خودروها و کامیون‌های برقی، محاسبات ابری و هوش مصنوعی هر یک نام‌های آشنایی هستند که در آینده منجر به کارآمدتر شدن هر دو صنعت خواهند شد. بنابراین بهترین کار برای فعالان این دو حوزه حرکت به سمت ایجاد زیرساخت‌های لازم برای آمادگی ورود به این دنیای جدید است. زیرا قطار شتابان فناوری‌‌ها قصد ایستادن ندارد.
مراجع:
