جابجایی کارآمد و بهینه انواع کالا به شکل اقتصادی و مقرون به‌صرفه برای هر کسب و کاری اهمیت دارد. هر انتخابی برای حمل کالا در صنعت لجستیک بر همه موارد از هزینه تا سرعت تحویل و حتی حفظ محیط زیست تاثیر می‌گذارد. بنابراین آشنایی با روش‌های مناسب حمل کالا در صنایع مختلف و انتخاب بهترین گزینه نیاز به بررسی دقیق متناسب با نوع محموله، حجم و نیاز کارفرما دارد. در این مطلب بعد از بررسی انواع روش‌های حمل و نقل کالا شاخص‌های لازم برای انتخاب بهترین روش را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
بررسی انواع روش‌های حمل و نقل کالا
روش‌های حمل و نقل کالا از گذشته تاکنون دچار تغییر و تحول بسیاری شده است. پیشرفت‌های تکنولوژیک چشم‌انداز این فعالیت را دگرگون کرده است و هر روز راه‌حل‌هایی ارائه می‌شود که عملیات حمل و نقل ساده‌تر و ایمن‌تر می‌شوند. در صنعت لجستیک پنج روش معمول حمل و نقل کالا با مزایا و معایب مختلف به شرح زیر وجود دارد:
حمل و نقل جاده‌ای
حمل و نقل جاده‌ای سال‌ها است که سنگ‌بنای صنعت لجستیک بوده‌اند. در حال حاضر میلیون‌ها نفر در سراسر جهان در این بخش مشغول فعالیت هستند و بسیاری از صنایع برای حمل و نقل کالای خود به آن متکی هستند.
- مزایا: حمل و نقل جاده‌ای انعطاف‌پذیر است و فرایند تحویل کالا به شکل مستقیم از تولیدکننده به مصرف‌کننده ارائه می‌شود. این روش به‌خصوص برای محموله‌های کوچک‌تر بسیار کارآمد است و راه‌حلی مقرون به صرفه برای مسافت‌های کوتاه به‌حساب می‌آید. به‌طور کلی کالاهایی که نیاز به مسیر مستقیم برای ارسال به مقصد دارند، حمل و نقل جاده‌ای برای آن‌ها مناسب است.
- معایب: این روش علی‌رغم فراگیر بودن در برابر تاخیرهای ناشی از شرایط آب و هوایی نامطلوب و ترافیک آسیب‌پذیر است. علاوه بر این مشکلات زیست محیطی و انتشار بالای گازهای گلخانه‌ای در این حالت همیشه نگرانی‌هایی را ایجاد می‌کند.
- محدودیت: محدودیت‌های وزنی در روش جاده‌ای مانع از حمل و نقل کالا در حجم بالا است. از طرفی حمل برخی مواد خطرناک نیاز به اخذ مجوزهای خاص برای حمل با کامیون دارند.
- کالاهای ایده‌آل برای حمل: محموله‌های مورد نیاز خرده‌فروشی‌ها، کالاهای نیازمند ارسال مستقیم به مقصد
حمل و نقل هوایی
حمل و نقل هوایی، صنعت لجستیک را در قرن بیستم متحول کرده است. در ابتدا این فعالیت با استفاده از هواپیماهای مسافربری انجام می‌گرفت، اما با ورود هواپیماهای باربری، کالاها در حال حاضر ظرف چند ساعت در سراسر دنیا جابجا می‌شوند. صنایع الکترونیک و مواد دارویی به‌دلیل ماهیت حساس خود و نیاز به سرعت بالای تحویل در مقصد به‌شدت متکی به حمل و نقل هوایی هستند.
- مزایا: سرعت بالای تحویل کالا مزیت اصلی حمل و نقل هوایی است. این موضوع به‌خصوص در مورد محصولات حساس به زمان بسیار اهمیت دارد.
- معایب: هزینه بالا نسبت به سایر روش‌ها، نقطه ضعف اصلی این روش حمل و نقل است. علاوه بر این حمل و نقل هوایی هنگام شرایط آب و هوایی نامطلوب و تاخیرها در ترافیک هوایی می‌تواند آسیب‌پذیر باشد.
- محدودیت‌ها: محدودیت وزن، ابعاد کالا در حمل و نقل هوایی سخت‌گیرانه‌تر است. ضمن اینکه در برخی مواد یا کالاهای خطرناک مانند مواد اشتعال‌زا مقررات محدودیت‌زایی نیز وجود دارد.
- کالاهای ایده‌ال برای حمل: محموله‌های با ارزش بالا و کم حجم مانند لوازم الکتریکی، دارویی، اسناد فوری
حمل و نقل ریلی
حمل و نقل ریلی از دیرباز پاسخ‌گوی مناسبی برای جابجایی انواع کالا در جهان صنعتی رو به رشد امروز بوده است. این روش از نظر هزینه و سرعت حد واسط بین حمل و نقل هوایی و جاده‌ای است. صنایع فعال در حوزه معدن و محصولات کشاورزی که نیازمند به جابجایی حجم بالایی از کالا در مسافت‌های طولانی هستند، انتخاب حمل و نقل ریلی برای آن‌ها بهترین گزینه است.
- مزایا: این روش برای محموله‌ها با حجم بالا مقرون به‌صرفه است و ظرفیت حمل بالاتری را نسبت به کامیون‌ها دارد. از طرفی کمتر تحت تاثیر عوامل محیطی خارجی و تغییرات آب و هوایی قرار می‌گیرد.
- معایب: حمل و نقل ریلی انعطاف‌پذیری کمتری نسبت به روش جاده‌ای دارد و نیازمند برنامه زمان‌بندی ثابت و معین برای جابجایی است. از طرفی زمان ترانزیت کالا در آن بالاتر است.
- محدودیت‌ها: با وجود امکان حمل کالا در حجم بالا، این روش محدودیت‌هایی برای جابجایی برخی محموله‌های بزرگ یا اضافه وزن دارد. از طرفی شبکه‌‌های ریلی در همه نقاط قابل دسترس نیستند.
- کالاهای ایده‌آل برای حمل: محموله‌های فله مانند زغال سنگ، نفت خام، محصولات کشاورزی حجیم
حمل و نقل دریایی
حمل و نقل دریایی همواره محور اصلی تجارت بین‌المللی بوده است. در حال حاضر این صنعت بیش از ۸۰ درصد حجم تجارت جهانی را به خود اختصاص می‌دهد. صنایع خودروسازی، نفت خام، زغال سنگ و مواد پتروشیمی، آهن و غلات و بسیاری از صنایع تولیدی به این نوع حمل و نقل متکی هستند.
- مزایا: این روش برای حمل و نقل کالا در حجم بالا و مسافت‌های طولانی مقرون به‌صرفه است و بالاترین ظرفیت حمل و نقل در بین تمام روش‌ها را دارد.
- معایب: حمل و نقل دریایی نسبتا کندتر از سایر روش‌ها است. ضمن اینکه شرایط آب و هوایی، ازدحام بنادر و مسائل ژئوپلتیکی بر زمان تحویل کالا تاثیر می‌گذارد.
- محدودیت‌ها: حمل برخی کالاها به‌دلیل مقررات بین‌المللی محدود است. همچنین کشتی‌ها موظف به طی کردن مسیرها و برنامه‌های حمل و نقل از پیش تعریف‌شده هستند.
- کالاهای ایده‌آل برای حمل: مواد اولیه و خام صنایع مختلف، محموله‌ها با حجم بالا مانند ماشین آلات، خودروها
حمل و نقل ترکیبی
حمل و نقل ترکیبی چارچوب پیچیده‌ای هستند که برای بهینه‌سازی جابجایی محموله با استفاده از روش‌های مختلف حمل و نقل طراحی شده‌اند. این مفهوم در اواسط قرن بیستم شکل گرفت و در حال حاضر توانسته است به پیچیدگی‌ها در زنجیره تامین و تقاضای رو به افزایش جهانی به‌خوبی پاسخ دهد. حمل و نقل ترکیبی جابجایی کالا تحت یک یا چند قرارداد است که حداقل با دو روش حمل و نقل مانند هوایی، دریایی یا جاده‌ای انجام می‌گیرد. این مدل حمل کالا یک استراتژی مقرون به صرفه از لحاظ مالی و زمان است. بسیاری از صنایع فعال در تجارت بین‌الملل برای حمل و نقل کالا در حجم زیاد و مسافت‌های طولانی اغلب این روش را مورد استفاده قرار می‌دهند.
- مزایا: انعطاف پذیری بالا و استفاده کارآمد از منابع مهم‌ترین مزیت این روش حمل کالا است. ضمن اینکه در این حالت حجم‌های بزرگ کالا و محموله‌های کوچک به شکل مقرون به صرفه قابل جابجایی هستند.
- معایب: مشکل تاخیر در یک روش حمل و نقل بر روش دیگر حمل تاثیر می‌گذارد. از طرفی انتقال و جابجایی کالا در مسیر با آسیب بیشتری روبرو است.
- محدودیت‌ها: این روش به هماهنگی سطح بالا و پیچیده، برنامه‌ریزی بین بخش‌های مختلف نیاز دارد.
- ایده‌ال برای حمل کالا: انواع کالاها از مواد اولیه خام تا محصولات نهایی به‌ویژه در مسافت‌های طولانی
نحوه انتخاب بهترین روش حمل و نقل کالا
انتخاب روش حمل و نقل تاثیر قابل توجهی بر اثربخشی و هزینه‌های زنجیره تامین دارد. مهم‌ترین شاخص‌ها به شرح زیر هستند:
۱.ماهیت محموله: در ابتدا باید به این سوال پاسخ داد که آیا کالای قابل حمل فاسدشدنی، خطرناک یا حجیم است و به راحتی آسیب می‌بیند یا خیر. هر یک از این موارد اولویت حمل را تغییر می‌دهد.
۲. اولویت زمانی: در اینجا باید توجه داشت که آیا زمان در ارسال کالا نقش دارد یا خیر. اگر اولویت سرعت تحویل بالا باشد در این صورت حمل و نقل هوایی گزینه اصلی است. اما در مورد کالاهایی که اولویت زمانی کمتری دارند، گزینه‌های ارزان‌تر مناسب‌تر است.
۳. مسافت: طول مسیر و مشکلات مربوط به آن نکته مهم دیگر برای انتخاب بهترین روش حمل و نقل است. حمل و نقل‌های زمینی برای مسافت‌های کوتاه‌تر مناسبند. در حالی‌که حمل و نقل دریایی برای تجارت بین‌الملل گزینه بهتری هستند.
۴. هزینه‌ها: در ارزیابی این شاخص کل هزینه‌ها مانند حمل و نقل کالا، بیمه، انبارداری و گمرک باید در نظر گرفته شوند.
۵. زیرساخت‌ها: وجود زیرساخت‌های مناسب به‌عنوان مثال خطوط ریلی در مقصد یا در دسترس بودن بندر، امکانات فرودگاهی، ایستگاه‌های راه‌آهن و کیفت جاده از عوامل تاثیرگذار در این شاخص است.
۶. مقررات: مقررات گمرکی، مالیاتی یا نحوه حمل و نقل در سطح بین‌الملل به‌شکل قابل توجهی بر انتخاب روش حمل کالا تاثیر می‌گذارد.
۷. ایمنی: در انتخاب نوع روش حمل و نقل احتمالاتی مانند آسیب فیزیکی، سرقت محموله، گم شدن و ایمنی حمل باید در نظر گرفته شود.
لازم است این شاخص‌ها در ترکیب با یکدیگر و با وزن‌دهی مناسب با در نظر گرفتن مزایا و معایب مورد بررسی قرار گیرند. در نهایت مدیریت عملیات با جمع بندی همه موارد می‌تواند تصمیمی را اتخاذ کند که سودآوری و رضایت مشتری همزمان تامین شود.
جمع بندی پایانی
انتخاب روش مناسب حمل و نقل تصمیمی استراتژیک است که با توجه به ماهیت کالا، زمان ارسال، هزینه، سطح ایمنی و زیرساخت های مسیر حمل انجام می‌گیرد. هر چند در صورت در نظر گرفتن همه جوانب مشکلات پیش‌بینی نشده‌ای بوجود می‌آید، با این حال استفاده از فناوری‌های نوین مانند نرم‌افزارهای مدیریت لجستیک و حمل و نقل تا حد زیادی چالش‌ها را کاهش داده است. در هر صورت در نهایت مدیر لجستیک باید با اطلاع از دانش روز موجود در این صنعت بهینه‌ترین حالت را انتخاب و مدیریت کند.
مراجع:
