مقوله حمل و نقل امروزه با زندگی عموم مردم گره خورده است، چه در شهرها و چه در حمل و نقل و ترانزیت کالاها؛ مبحثی که سازمان‌ها نیز به نوعی با آن درگیر هستند. سازمان‌های درگیر در حمل و نقل جاده‌ای کالا و محصول و یا حتی سازمان‌هایی که ناوگانی برای جابجایی پرسنل و یا انجام ماموریت‌ها به مناطق مختلف در اختیار دارند. حتی سازمان‌های خدماتی نظیر خودروهای امداد برق، گاز، آب، تاکسیرانی و حمل و نقل شهری؛ به عبارتی هر آنچه از خودروبرای جابجایی و حمل کالا یا مسافر استفاده می‌کند.
سیستم حمل و نقل نیز همانند سایر سیستم‌های امروزی امروزه بیش از گذشته نقش فناوری‌های نوین بویژه فناوری اطلاعات را در خود پر رنگتر می‌بیند. فناوری که منجر به توسعه بیش از پیش مقوله‌ای چون سیستم‌های هوشمند حمل و نقل شده است.
سیستم هوشمند حمل و نقل چیست؟
شاید بررسی تعاریف متداول برای این سیستم‌ها بتواند عمق گستره فناوری اطلاعات در بخش حمل و نقل و تاثیر پذیری آن را بیشتر نشان دهد. چهار تعریف اصلی در این خصوص وجود دارد:
- سیستم هوشمند حمل و نقل بکارگیری فناوری اطلاعات برای بهبود عملکرد سیستم حمل و نقل است.
- مجموعه ابزار و اطلاعات، تکنولوژی‌های نرم‌افزاری، سخت افزاری و مخابراتی که به صورت یکپارچه برای ارتقای کارآیی و ایمنی سیستم حمل و نقل استفاده می‌شوند.
- سیستم‌های حمل و نقلی که تکنولوژی ارتباطات و کنترل را برای بهبود عملکرد شبکه حمل و نقل بکار می‌گیرد و به مدیران در اتخاذ تصمیمات مناسب مبتنی بر شرایط موجود کمک می‌کند.
- سیستم‌های هوشمند حمل و نقل بکارگیری تکنولوژی‌های نوین پردازش اطلاعات، الکترونیک، ارتباطات و سیستم‌های کنترل و دیگر فناوری‌های ارتباطی و استراتژی‌های مدیریتی به گونه‌ای هماهنگ و یکپارچه است؛ به نحوی که موجب ارتقای سطح ایمنی، کارآیی و مدیریت هزینه‌ها در حمل و نقل کالا و یا مسافر گردد.
سیستم‌های حمل و نقل هوشمند، با سابقه‌ای کهن در جهان
نفوذ فناوری اطلاعات در سیستم‌های حمل و نقل از دهه 1960 و 1970 میلادی در آمریکا و همزماندر اروپا و ژاپن آغاز شد؛ پروژه‌هایی که محوریت آنها هدایت خودرو در مسیر یابی بود. مرحله دوم فعالیت‌ها در فاصله سال‌های 1980 تا 1995 میلادی با محوریت بهبود سیستم‌های پردازشی مورد استفاده در این مسیر بود که به صورت خاص توسعه سیستم ارتباط خودرو-جاده را مد نظر قرار می‌داد؛ نکته‌ای که پایه تحولات آتی شد.
در ایران نیز فناوری اطلاعات تقریبا از دهه 70 شمسی در حیطه مدیریت حمل و نقل شهری جای پای خود را باز کرد و سپس در دهه 80 شمسی به حمل و نقل جاده‌ای راه یافت. از این تاریخ تاکنون آی تی حیطه تسلط خود را در بسیاری از حوزه‌های حمل و نقل کالا در ایران گسترش داده است و توسعه سامانه‌های مرتبط بر این مبنا از روند و شتاب خوبی برخوردار بوده است.
فناوری اطلاعات و حیطه گسترده تحت پوشش در سیستم‌های حمل و نقل
فناوری اطلاعات آنچنان تاکنون در حوزه مدیریت حمل و نقل گسترش یافته است که طبق استاندارد جهانی 32 زیر سیستم مختلف بر این مبنا برای آن تعریف شده است:
سيستمهاي پيشرفته مديريت ترافيك
- برنامه پشتيباني حمل و نقل
- كنترل ترافيك
- مديريت حوادث
- مديريت تقاضا
- پليس / اعمال مقررات راهنمايي و رانندگي
- مديريت نگهداري زير ساخت جاده
سيستمهاي پيشرفته اطلاعات مسافرين
- اطلاعات پيش از سفر
- اطلاعات حين سفر
- اطلاعات حمل و نقل عمومي در راه
- خدمات اطلاعات شخصي
- هدايت مسير و ناوبري
سيستمهاي پيشرفته وسايل نقليه
- افزايش ديد
- عملكرد خودكار وسايط نقليه
- جلوگيري از تصادفات طولي(پشت سر هم)
- جلوگيري از تصادفات جانبي (پهلو به پهلو)
- آمادگي لازم براي ايمني
- اقدامات پيشگيرانه قبل از تصادف
عمليات وسايط نقليه تجاري
- اقدامات پيش از حركت ناوگان تجاري
- پروسه‌هاي اداري ناوگان تجاري
- بازرسي خودكار ايمني حاشيه جاده
- نظارت بر ايمني ناوگان تجاري در مسير
- مديريت ناوگان تجاري
سيستمهاي پيشرفته حمل و نقل عمومي
- مديريت حمل و نقل همگاني
- مديريت پاسخگویي تقاضا
- مديريت حمل و نقل مشاركتي
مديريت وضعيت‌هاي اورژانس
- اعلام وضعيت اورژانس و ايمني فردي
- مديريت وسايط نقليه اورژانس
- مواد خطرناك و اعلام خطر تصادف
پرداخت الكترونيكي
- معاملات مالي الكترونيكي
ايمني
- ايمني سفرهاي عمومي
- افزايش ايمني براي افراد آسيب پذير
- تقاطع‌هاي هوشمند
مزایای بکارگیری سیستم‌های حمل و نقل هوشمند
بعد از خواندن مطالب بالا گفتن از ضرورت‌ها و مزایا صرفا یک تاکید است و دعوت به تفکر مجدد در تغییر ساختارهای سنتی ناوگان‌های حمل و نقلی که تاکنون بکارگیری فناوری اطلاعات را در اولویت فعالیت‌های خود قرار نداده‌اند. مطالب اشاره شده، دیدگاهی جامع در خصوص نقش یک فناوری در هوشمند سازی کلیه سیستم‌های حمل و نقلی است که در شهرها و جاده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما اگر شما مدیر یا کارشناس یک سازمان هستید و نقش تصمیم گیر یا تصمیم‌ساز را بر عهده دارید، بار دیگر این مزایا را این بار در سیستم حمل و نقل سازمانی خود مرور کنید:
- ارتقای ایمنی حمل بار، کالا و یا حتی جابجایی پرسنل در قالب سرویس‌های خدماتی
- حداقل کردن تاخیر در تحویل کالای مورد نظر
- کاهش تراکم در ناوگان حمل و نقل از طریق مسیریابی بهینه و هوشمند
- بیشینه کردن کارآیی برنامه‌ریزی همانند مسیر یابی، هدایت بار، زمان بندی فعالیت‌ها
- ردیابی خودرو واعمال یک سیستم نظارت واقعی از طریق ارتباطات الکترونیکی
- کاهش هزینه‌های سازمان در حذف بسیاری از فرایندهای سنتی
- پاسخگویی سریعتر و هماهنگ‌تر به حوادث احتمالی حین سفر و حمل و نقل کالا
- بهبود جمع آوری اطلاعات، تبادل داده‌ها جهت مدیریت بهتر فعالیت‌ها
- بهبود همکاری و هماهنگی بین بخش‌های مختلف یک سازمان و ارایه موثرتر راهکارها
- یکپارچگی فرآیندها وحذف سیستم‌های جزیره‌ای فعالیت
موانع و مشکلات سیستم‌های هوشمند حمل و نقل
هر تحولی در ابتدای اجرا با مشکلاتی روبروست و در این میان تغییر یک سیستم سنتی مدیرت ناوگان حمل و نقل و انطباق پذیری آن بر پایه فناوری اطلاعات نیز از آن مستثنی نیست اما آگاهی از آن یک ضرورت است برای رفع سریعتر مشکل.
- فقدان سرمایه‌گذاری اولیه لازم و تامین بودجه در گذر از سیستم سنتی به سیستم هوشمند
- فقدان انعطاف پذیری لازم جهت اجرای یک سیستم نوآورانه بویژه در سازمان‌های دولتی
- عدم همکاری مناسب بین بخش‌های مختلف در تبادل مناسب داده‌ها برای ورود اطلاعات اولیه در سامانه هوشمند
- سردرگمی در پذیرش نقش‌ها و مسئولیت‌های جدید و نوظهور تعریف شده
- عدم تعامل و انطباق پذیری فرد با سیستم جدید
- نیاز به تغییر در مجموعه مهارت‌های پرسنلی جهت کاربری سیستم جدید
اما دنیای جدید، دنیای پذیرش صد درصدی فناوری‌های جدیدی چون فناوری اطلاعات است
تغییر نیازمند پذیرش است و برخی پذیرش‌ها یک اجبار. دنیای جدید حد و مرزی برای توسعه و کاربری فناوری‌های جدید ندارد و فرد یا سازمانی که از این فناوری‌های بهره نبرد در آینده کاندید اولیه نابودی و شکست است. فناوری اطلاعات در کلیه نیازهای روزمره ما آنچنان ریشه دوانده است که حتی ثانیه‌ای نمی توان از آن چشم پوشید و در این میان سیستم‌های حمل و نقل نیز مستثنی نیستند. به نحوی که سیستم‌های مدیریتی حمل و نقل فاقد بهره‌‌گیری حداکثری از این فناوری، سیستم‌هایی ناکارآمد در دنیای امروز محسوب می‌شوند. دنیای آینده حمل و نقل تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیرانی هوشمند را می‌طلبد، افرادی که فناوری‌های موثر برای ارتقای سازمان خود به سوی یک سازمان هوشمند را می‌شناسند و در جهت آن حرکت می‌کنند. مطمدنا شما به عنوان خواننده این مقاله، جزئی از این دسته هستید…
