شهر و چالش‌های پیچیده آن در مسیر توسعه و برنامه‌ریزی مناسب نیازمند فعالیت‌هایی است تا متناسب با پیشرفت و رشد جمعیتی بهترین تسهیلات و خدمات را برای شهروندان تامین کند. در این میان شهر هوشمند از مفاهیمی است که به عنوان محور تحول در برنامه‌ریزی شهری قابلیت‌های جهان واقعی و مجازی را در جهت حل مشکلات با یکدیگر ترکیب می‌کند. اما «شهر هوشمند چیست» و به چه علت باید زیر ساخت‌های شهری به این سمت حرکت کنند؟ با پیشگامان آسیا همراه باشید!
شهر هوشمند چیست؟
یکی از کامل‌ترین تعاریف در این ارتباط که توسط دانشگاه صنعتی وین در سال 2007 ارایه شده است شهر هوشمند را این گونه تعریف می‌کند:
اما تعاریف دیگری نیز در این مورد از جنبه صنعتی و حکومتی وجود دارند. از دید صنعتی؛ شهر هوشمند، شهری است که فناوری را برای تغییر و دگرگونی سیستم‌های اصلی‌اش و بهینه‌سازی بازگشت منابع کاملا محدود مورد استفاده قرار می‌دهد.
اما در دید حکومتی شهر هوشمند بر پایه جنبه‌های اداری، مالی و اهداف زیست محیطی مانند کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تعریف می‌شود. در تعریفی دیگر نیز می‌توان آنرا به شهری پایدار و با کیفیت بالای زندگی همانند کرد که هدفش مقابله با چالش‌های شهری از طریق زیر ساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات است.
اما در هر یک از این تعاریف می‌توان المان‌های مختلفی را در جهت تحقق هوشمندی تعریف نمود. یکی از این المان‌ها حمل و نقل هوشمند است که جایگاه خاص خود را در این بین دارد.
حمل و نقل هوشمند و جایگاه آن در شهرهای هوشمند
مشکلات همیشگی موجود در حمل و نقل برای شهرها چالشی آشناست که با توسعه آینده مسلما نیازمند راهکارهای ویژه است. تلاش در جهت انجام سفرهای درون شهری در حداقل زمان ممکن، جابجایی سریع مسافر و کالا، مدیریت ترافیک، کاهش آلودگی‌های زیست محیطی همگی در مسیر توسعه شهرهای ایده‌آل آینده از مولفه‌های اصلی مورد توجه برنامه‌ریزان هستند.
برای همین منظور شهر هوشمند نیازمند سیستم حمل و نقل هوشمند است. نیازمند زیر ساخت‌ها و سیستمی که بر پایه فناوری‌های پیشرفته اطلاعات و ارتباطات موجب حرکت و حمل و نقلی پویا و روان در سطح شهر برای خدمات‌دهی به شهروندان شود. در اینجاست که سیستم حمل و نقل هوشمند (ITS) جایگاه ویژه خود را در شهر هوشمند بیش از پیش نشان می‌دهد.
مولفه‌های اصلی حمل و نقل هوشمند
سیستم حمل و نقل هوشمند مجموعه ای از ابزار، امکانات و نرم‌افزارهاست که برای بهبود کارایی و ایمنی سیستم‌های حمل و نقل استفاده می‌شوند. این سیستم در قالب سه مولفه اصلی راه هوشمند، وسیله نقلیه هوشمند و زیرساخت ارتباطی تعریف می‌شود:
راه هوشمند: جاده و بزرگراه در تاسیسات زیر بنایی و تجهیزات نصب شده در آن
وسایل نقلیه هوشمند: وسایلی که برای ارایه خدمات به تجهیزات خاص مجهز هستند.
و زیر ساخت ارتباطی که جریان اطلاعات بین دو مولفه قبلی را فراهم می‌کند.
وسایل نقلیه هوشمند مولفه حیاتی شهرهای هوشمند
وسایل نقلیه هوشمند و بخصوص ناوگان حمل و نقل عمومی از بسترهای مهم در شهرهای هوشمند هستند. استفاده از فناوری GPS و فناوری اطلاعات امکان ردیابی هر لحظه وسایل نقلیه امدادی و حمل و نقل عمومی در هر زمان و مکان را فراهم می‌کند. این موضوع تراکم و کمبود ناوگان و مدیریت موثر آنرا برای مدیران و برنامه‌ریزان شهری تسهیل می‌کند. از طرفی می‌توان به مسافران در مورد زمان دقیق ورود وسایل نقلیه به ایستگاه و مدت زمان انتظار آنها اطلاع رسانی کرد.
تصور کنید ناوگان امداد یا ماشین آتش نشانی را که با مسیر یابی درست بر اساس کم ترافیک‌ترین در حداقل زمان به ماموریت اعزام می‌شود. یا مدیر ناوگانی که وسایل نقلیه خود را بر اساس نزدیکی به محل ماموریت از راه دور اعزام می‌کند. همه این موارد نکاتی قابل توجه در شهرهای هوشمند و برنامه‌ریزی‌های مرتبط محسوب می‌شوند.
نمونه فناوری‌ها و ابزار بکار رفته در وسایل نقلیه هوشمند
ناوگانی که از فناوری‌های پیشرفته در برنامه‌ریزی‌های مرتبط با وسایل نقلیه خود استفاده می‌کند، راهی رو به جلو برای حل چالش‌ها در شهر هوشمند است. نمونه‌هایی از این ابزار و فناوری‌ها که از آن برای جمع‌آوری داده‌ها برای برنامه‌ریزی در شهر هوشمند و بهبود کارآیی و بهره‌وری وسایل نقلیه استفاده می‌کنند به شرح زیر است:
1. ردیابی GPS با برنامه‌ریزی موثر مسیر
نرم‌افزار برنامه‌ریزی مسیر برای وسایل نقلیه در شهرهای هوشمند از الگوریتم‌هایی استفاده می‌کند که به سرعت بهترین مسیر موجود را با استفاده از داده‌های منابع مختلف در زمان واقعی ردیابی می‌کند. این مسیرهای ویژه باعث کاهش تراکم ترافیک، بهبود راندمان و مصرف سوخت، آلایندگی کمتر و تحویل به موقع و قابل اطمینان خدمات می‌شود. داده‌های مربوط به مسیرهای بهبود یافته را می‌توان در مقیاس بزرگتری فهرست بندی کرد تا کامیون‌ها در مقایسه با خودروهای شخصی مسیرهایی را حرکت کنند که ترافیک کمتری را در بر دارد.
2. دوربین‌های ضبط حوادث
دوربین‌های HD که داده‌های خودرو و هوش مصنوعی برای ضبط حوادث و اتفاقات را به یکدیگر متصل می‌کند در شهرهای هوشمند نقش مهمی دارند. این داده‌ها برای شناسایی مناطقی از شهر که تعداد بیشتری تصادف در آن رخ می‌دهد برای برنامه‌ریزی سیستم‌های حمل و نقل بسیار موثر است.
3. فناوری V2X (ارتباط وسایل نقلیه با هر چیز)
این فناوری ارتباط وسیله نقلیه با هر چیز از جمله سیستم ترافیک، سایر خودروها و زیر ساخت‌ها را فراهم می‌کند. این فناوری حرکت خودروها در شهرها و جاده‌ها را هوشمندتر و ایمن‌تر می‌سازد. رانندگان را از شرایط آب و هوایی خطرناک، تصادفات و ازدحام ترافیک و اتفاقاتی که در فاصله نزدیک رخ می‌دهد آگاه می‌سازد.
4. شهر هوشمند چشم‌اندازی نزدیک برای کلان شهرها
روند شتابان شهرنشینی و تغییرات جمعیتی به همراه مشکلاتی مانند مسائل زیست محیطی و نیاز به ایجاد ثروت بیشتر در شهرها، حرکت به سمت هوشمندسازی شهرها را بیشتر از گذشته مورد توجه قرار داده است.
آینده شهرها را نمی‌توان بدون توجه به مولفه‌های هوشمندسازی و در مرکز آن وسایل نقلیه هوشمند تصور کرد. شهرهایی که حمل و نقل نقشی مرکزی در ارائه خدمات به شهروندان ایفا می‌کند و در کنار زیر ساخت‌هایی نظیر راه هوشمند، ضروری است همگام و هم‌راستا پیشرفت کرده و خود را مجهز به ابزار هوشمند سازی نمایند.
ابزار و نرم‌افزارهایی که در مدیریت بهتر مسیریابی، افزایش بهره‌وری و ایمنی وسیله نقلیه و خدمات رسانی بهتر به شهروندان بویژه در قالب وسایل حمل و نقل عمومی و خودروهای امدادی نقش مهم دارند. چشم انداز شهر هوشمند در دسترس اما نیازمند برنامه‌ریزی است؛ برنامه‌ریزی همه جانبه از جانب شهرداری‌ها و برنامه‌ریزان شهری و اختصاص بودجه در جهت پیاده‌سازی آن. مسیری که دیر یا زود کلان شهرهای هر کشوری باید به سمت آن حرکت کنند.
